O Newyddion Bae Abertawe, 6ed Mehefin 2023
Mae dau ar bymtheg o fyfyrwyr o Goleg Castell-nedd wedi cael eu gwahodd i weithio ar brosiect adfer rhyfeddol, gan roi gwedd newydd i hen efail ym Mharc Gwledig Craig Gwladus.
Thom Alun Kinghorn-Evans o’r SPAB yn arddangos technegau traddodiadol i fyfyrwyr Coleg Castell-nedd.
Mae’r gwaith wedi digwydd dros leoliad o 10 diwrnod ar y safle a drefnwyd gan Brifysgol Abertawe a Rheolwr Parc Craig Gwladus, Lisa Kirman, ac fe’i ariannwyd gan CITB fel rhan o raglen Hyb Ar y Safle De-orllewin Cymru a gydlynir gan Sgiliau Adeiladu Cyfle.
Dros y deg diwrnod, mae’r myfyrwyr wedi cael cyfle prin i ymwneud â deunyddiau traddodiadol, tra’n gweithio ar brosiect o bwysigrwydd hanesyddol ac archeolegol arwyddocaol, dan arweiniad arbenigwyr yn eu meysydd.
Mae wyth o fyfyrwyr Coleg Castell-nedd yn dilyn cymhwyster Adeiladwaith Aml-grefft Lefel 1, tra bod y naw arall yn gweithio tuag at Sylfaen mewn Adeiladwaith Gosod Brics / Adeiladwaith Sifil. Trwy’r lleoliad hwn, mae’r holl fyfyrwyr wedi cael profiad amhrisiadwy mewn adfer treftadaeth a sgiliau traddodiadol – cyfle prin a fydd, heb os, yn gwella eu rhagolygon gyrfa yn y dyfodol ar ôl iddynt gwblhau eu cymwysterau. Mae yna nod ehangach hefyd y bydd cynnwys myfyrwyr ar brosiectau o’r fath yn helpu i lenwi’r bwlch sgiliau o ran adfer adeiladau a henebion hanesyddol.
Yn arwain yr ymdrechion adfer ac ailadeiladu hanesyddol yng Nghraig Gwladus mae Dr. Alex Langlands o Ganolfan Ymchwil a Hyfforddiant Treftadaeth Prifysgol Abertawe. Estynnodd Langlands wahoddiad i’r myfyrwyr i helpu ar y safle yn gyntaf fel profiad dysgu unigryw, a rhannodd yn hael ei wybodaeth o hanes y safle gyda’r myfyrwyr cyn iddynt ddechrau ar y gwaith.
Cyn y lleoliad, cynhaliodd Archaeoleg Cymru asesiad o’r safle, ac mae Thom Alun Kinghorn-Evans o’r Gymdeithas Diogelu Adeiladau Hynafol (SPAB) wedi’i gyflogi i weithio ar adfer adeiladau hanesyddol y parc. Drwy gydol lleoliad y myfyrwyr, mae wedi rhoi arweiniad arbenigol ar ddefnyddio deunyddiau a dulliau traddodiadol, gan gynnwys defnyddio morter calch. Mae Ieuan Humphreys, Hyfforddwr Gosod Brics Coleg Castell-nedd a chyn-brentis Sgiliau Adeiladu Cyfle, wedi hebrwng a goruchwylio’r myfyrwyr hefyd, ynghyd â Jamie Piper, Rheolwr Canolfan Rhagoriaeth Adeiladwaith Maesteg.
Er nad yw’r strwythurau wedi’u rhestru’n swyddogol, mae cyfranogiad SPAB, sefydliad sy’n ymroddedig i warchod strwythurau hanesyddol, yn tanlinellu’r ymrwymiad i gyflawni’r gwaith adfer mewn modd sympathetig ac yn unol â chyngor CADW – gwasanaeth amgylchedd hanesyddol Llywodraeth Cymru.
Er mwyn sicrhau diogelwch a llwyddiant y prosiect, roedd gan bob un o’r 17 myfyriwr yr offer diogelu personol (PPE) a’r pecynnau offer angenrheidiol, gyda’r costau’n cael eu talu gan raglen Hyb Ar y Safle De-orllewin Cymru a ariennir gan CITB. Yn ogystal, derbyniodd y myfyrwyr Hyfforddiant Carbon Isel gan Gydlynydd Hyfforddiant Cyfle, Shaun Williams, cyn cychwyn ar eu lleoliad 10 diwrnod.
Mae’r hen efail yn un o sawl adfail treftadaeth ddiwydiannol gyfoethog yr ardal sy’n cael eu dadorchuddio ym Mharc Gwledig Craig Gwladus. Mae’r safle hefyd yn cynnwys olion hen beiriandy a phont y credir iddynt gael eu hadeiladu yn y 1870au, pan ddatblygwyd y safle fel Glofa Gelliau.
Mae’r gwaith treftadaeth hwn yn cyd-fynd â thrawsnewid y parc yn ehangach, dan arweiniad Lisa Kirman, Rheolwr Prosiect Craig Gwladus, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot ac a ariennir gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol a Chronfa Arloesi Ymchwil Cymru. Mae Parc Gwledig Craig Gwladus, sy’n enwog am ei goetiroedd trwchus, ffurfiannau creigiau hudolus, cynefinoedd bywyd gwyllt amrywiol, ac etifeddiaeth mwyngloddio glo, wedi’i gydgysylltu gan rwydwaith o lwybrau troed prydferth. Bydd y strwythurau wedi’u hadfer yn cyfoethogi ymhellach y profiad i ymwelwyr â’r parc, aelodau o’r gymuned leol, a’r rhai sydd â diddordeb yn hanes diwydiannol yr ardal.
Dywedodd Dr. Alex Langlands, Canolfan Ymchwil a Hyfforddiant Treftadaeth Prifysgol Abertawe: “Mae gan y rhanbarth nifer sylweddol o adeiladau hanesyddol ar y gofrestr ‘mewn perygl’ a thrwy weithio gyda phobl ifanc yn lleol, gallwn ddechrau datblygu’r genhedlaeth nesaf o dalent cartref i uwchsgilio mewn sgiliau adeiladwaith treftadaeth traddodiadol, gan roi dyfodol cynaliadwy i’n hadeiladau hanesyddol.”
Dywedodd y Cynghorydd Jeremy Hurley, Aelod Cabinet Cyngor Castell-nedd Port Talbot dros Newid Hinsawdd a Thwf Economaidd: “Rydym wrth ein bodd yn croesawu’r myfyrwyr a rhoi cyfle go iawn iddynt warchod yr efail hanesyddol ym Mharc Gwledig Craig Gwladus. Mae’r prosiect hwn yn rhan o’n hymdrechion ehangach i drawsnewid y parc a diogelu ei dreftadaeth gyfoethog sydd wedi’i alluogi drwy arian hael gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Mae’r cydweithio cyffrous rydym wedi’i ddatblygu gyda Phrifysgol Abertawe, Coleg Castell-nedd a SPAB yn cynhyrchu canlyniadau diriaethol sy’n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i bobl a lle.”
Ychwanegodd Thom Alun Kinghorn-Evans o SPAB: “Bu’n fraint gweithio gyda’r myfyrwyr o Goleg Castell-nedd ar y prosiect adfer treftadaeth hwn. Trwy ddefnyddio deunyddiau a dulliau traddodiadol, rydym yn sicrhau bod yr efail hanesyddol yn cadw ei chymeriad dilys. Mae’n galonogol gweld y genhedlaeth nesaf yn cofleidio’r sgiliau gwerthfawr hyn ac yn cyfrannu at warchod ein treftadaeth adeiledig.”
Dywedodd Jamie Piper, Rheolwr Canolfan Rhagoriaeth Adeiladwaith Maesteg: “Mae’r myfyrwyr wedi dangos ymroddiad a brwdfrydedd aruthrol drwy gydol y prosiect hwn. Mae gweithio ar adfer yr hen efail ym Mharc Gwledig Craig Gwladus wedi rhoi profiad ymarferol amhrisiadwy iddynt mewn gwaith treftadaeth ac adfer. Mae wedi bod yn bleser eu harwain ar hyd y daith hon a gweld eu twf fel crefftwyr medrus.”
Ychwanegodd Rhys Fisher, Cydlynydd Hyb Ar y Safle, Sgiliau Adeiladu Cyfle: “Mae’r lleoliad hwn ym Mharc Gwledig Craig Gwladus wedi galluogi’r myfyrwyr i gymhwyso eu gwybodaeth ddamcaniaethol mewn lleoliad byd go iawn, gan hogi eu sgiliau a’u paratoi ar gyfer gyrfaoedd llwyddiannus yn y diwydiant adeiladwaith. Rydym yn canmol eu gwaith caled a’u hymroddiad.”
